Trong bối cảnh chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh và phát triển bền vững, công nghiệp môi trường (CNMT) đang được xác định là một trong những ngành kinh tế chủ chốt tại Việt Nam. Ngành này không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực công nghệ và cải thiện năng suất mà còn góp phần vào quá trình giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng với biến đổi khí hậu.
Mục tiêu phát triển CNMT
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu Bộ Công Thương rà soát các thể chế và chính sách hiện có, đề xuất bổ sung những quy định cần thiết, đặc biệt trong lĩnh vực thuế và tài chính. Theo dự thảo Chương trình, mục tiêu tổng quát là xây dựng và phát triển CNMT thành một ngành kinh tế độc lập, có khả năng đáp ứng nhu cầu bảo vệ môi trường trong nước cũng như tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.
Các mục tiêu cụ thể đặt ra cho ngành CNMT đến năm 2030 bao gồm việc đảm bảo rằng công nghệ, thiết bị và sản phẩm đạt từ 60-80% nhu cầu trong nước về xử lý nước thải, khí thải, chất thải rắn và chất thải nguy hại. Tỷ lệ này được đặt ra sẽ tăng lên 80-90% vào năm 2035.
Để đạt được những mục tiêu này, chương trình nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp tư nhân và khuyến khích áp dụng các cơ chế ưu đãi về tín dụng xanh và chính sách thuế. Cùng với đó, cần thiết phải hình thành một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong CNMT nhằm thúc đẩy thị trường hàng hóa môi trường.
Đổi mới công nghệ và phát triển nguồn nhân lực
Chương trình phát triển CNMT cũng chú trọng đến nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và phát triển các sản phẩm mới, đặc biệt là những công nghệ tiên tiến liên quan đến xử lý chất thải, tái chế, tiết kiệm năng lượng và sản xuất thông minh. Các sản phẩm sử dụng công nghệ sinh học, cảm biến và phần mềm quản trị thông minh sẽ được khuyến khích phát triển.
Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho CNMT cũng được coi là giải pháp trọng tâm. Dự kiến sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về nhu cầu nhân lực và tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn nhằm nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý nhà nước và doanh nghiệp, phát triển đội ngũ chuyên gia có khả năng tiếp cận công nghệ và thị trường quốc tế.
Ưu tiên và hỗ trợ doanh nghiệp
Tại cuộc họp, các đại biểu đã nhấn mạnh sự cần thiết phải xác định rõ các nhiệm vụ ưu tiên để phát triển ngành CNMT. Điều này bao gồm việc tạo “sân chơi” cho doanh nghiệp thông qua các chính sách ưu đãi về thuế, đất đai và giá thuê, nhằm thúc đẩy hoạt động đầu tư và sản xuất trong nước. Đồng thời, cần có các cơ chế huy động nguồn lực tổng hợp, từ ngân sách nhà nước đến FDI và ODA.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành đã nêu rõ rằng cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong việc xây dựng khu công nghiệp chuyên về tái chế và công nghệ xử lý rác thải. Các nhiệm vụ phát triển công nghiệp xử lý chất thải xây dựng, nông nghiệp và tái chế pin mặt trời cũng cần được bổ sung.
Tạo nền tảng vững chắc cho CNMT
Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã đánh giá dự thảo Chương trình vẫn còn thiếu cụ thể, chưa xác định rõ cơ quan chủ trì và kế hoạch triển khai. Ông yêu cầu Bộ Công Thương cần rà soát lại cách tiếp cận, xác lập mục tiêu cụ thể và lộ trình triển khai rõ ràng cho từng giai đoạn phát triển CNMT.
Đến năm 2025, ngành CNMT, bao gồm cả lĩnh vực dịch vụ, cần trở thành một ngành kinh tế quan trọng, đồng thời đảm bảo tính độc lập và tự chủ trong việc xử lý các thách thức về môi trường. Mỗi lĩnh vực trong CNMT cần có các mục tiêu cụ thể, chẳng hạn như tỷ lệ tái chế trong công nghiệp và xây dựng hay giám sát môi trường với các trạm quan trắc tự động.
Phó Thủ tướng nhấn mạnh rằng các mục tiêu này cần gắn liền với năng lực công nghệ trong nước, từ mức nhập khẩu từng phần đến làm chủ hoàn toàn công nghệ, giảm dần phụ thuộc vào thiết bị ngoại nhập.
Cần có chính sách hỗ trợ đồng bộ
Để đạt được những mục tiêu trên, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ Công Thương rà soát thể chế và chính sách hiện có, đề xuất bổ sung các quy định cụ thể, đặc biệt trong lĩnh vực thuế và tài chính. Cần xem xét điều chỉnh thuế nhập khẩu và thuế thu nhập doanh nghiệp cho phù hợp với thực tiễn của doanh nghiệp ngành môi trường, đồng thời khuyến khích chuyển giao công nghệ và đầu tư trong nước.
Chương trình cũng cần phân vai rõ ràng, giao nhiệm vụ cụ thể trong nghiên cứu, sản xuất và ban hành tiêu chuẩn – quy chuẩn cho ngành CNMT. Đồng thời, danh mục công nghệ ưu tiên phát triển giai đoạn 2025-2030 cần được xác định, bao gồm công nghệ điện rác, xử lý nước thải đô thị/công nghiệp và vật liệu xây dựng tái chế.
Vai trò dẫn dắt của doanh nghiệp tư nhân
Phó Thủ tướng lưu ý rằng trong các lĩnh vực có chi phí cao, rủi ro lớn hoặc chưa có doanh nghiệp tư nhân đủ năng lực, khu vực công cần đi trước mở đường. Doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực năng lượng, xây dựng và công nghiệp cần được giao thực hiện các dự án mẫu về CNMT để làm cơ sở nhân rộng trên toàn quốc.
Cùng với đó, cần thúc đẩy hợp tác công – tư trong nghiên cứu và sản xuất sản phẩm mới, với sự hỗ trợ từ Nhà nước về vốn, hạ tầng và đào tạo nhân lực. Các doanh nghiệp sẽ là bên triển khai thực tế, vận hành và thương mại hóa sản phẩm.
Tầm nhìn tương lai cho công nghiệp môi trường
Để nâng cao hiệu quả sản xuất và chuyển giao công nghệ, cần xây dựng các trung tâm công nghiệp môi trường cấp quốc gia, tập trung vào năng lực sản xuất và đổi mới sáng tạo. Việc triển khai dàn trải, nhỏ lẻ và thiếu hiệu quả cần được thay thế bằng một chiến lược tập trung hơn, với sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước và doanh nghiệp.
Tóm lại, phát triển công nghiệp môi trường là một trong những hướng đi quan trọng để đảm bảo sự bền vững cho nền kinh tế Việt Nam trong tương lai.
